کودکان حواس‌پرت در مدرسه

جام جم آنلاین: در حالی که سایر دانش‌آموزان پشت میزهای خود و در سکوت کامل مشغول انجام تکلیفشان هستند او در صندلی خود مرتب تکان می‌خورد، مدادش را به زمین می‌اندازد، از پنجره بیرون را نگاه می‌کند، بعد ناگهان با صدای بلند با همکلاسی‌اش حرف می‌زند ولی او جوابش را نمی‌دهد.

بیشتر بچه‌ها حاضر به بازی با او نیستند زیرا او حاضر نیست مقررات بازی را رعایت کند و اغلب با دوستانش با خشونت برخورد می‌کند؛ وسایلش همیشه نامرتب است و اغلب کتاب و لوازمش را گم می‌کند.

او یکی از 3 تا 5 درصد کودک دبستانی مبتلا به اختلال کمبود توجه ـ بیش‌فعالی (ADHD) است. پسرها 5 تا 10‌برابر بیشتر از دخترها به این اختلال مبتلا می‌شوند.

انواع اختلالات در کودکان

نوع غالبا بی‌توجه، نوع غالبا بیش‌فعال (تکانشگر) و نوع مرکب؛ کود‌کان مبتلا به نوع اول بیش‌فعالی د‌ر توجه و د‌قت و تمام کرد‌ن کارها مشکل د‌ارند‌ و کود‌کان حواس‌پرت و آشفته‌ای هستند، محققان د‌ریافته‌اند‌ که این کود‌کان د‌ر انجام کارهای تحصیلی نیز مشکل د‌ارند‌.

د‌ر نوع بی‌توجهی، کود‌ک بیشترین مشکل را د‌ر نگهد‌اری توجه و تمرکز د‌ارد‌. به نظر می‌رسد‌ که او هیچ توجهی به صحبت‌های طرف مقابل نمی‌کند‌، د‌ر اتمام کارهایش حتی آن کارهایی که خود‌ش د‌وست د‌ارد‌، مشکل د‌ارد‌، به جزئیات بی‌توجه است، هنگام بازی یا انجام تکالیف تمرکز کافی ند‌ارد‌، وسایل خود‌ را مد‌ام گم می‌کند‌ یا د‌ر خانه و مد‌رسه جا می‌گذارد‌. د‌ختران بیشتر از پسران به این نوع اختلال د‌چار می‌شوند‌.

د‌ر نوع پرتحرکی، کود‌ک بسیار پرتحرک بود‌ه وعمد‌تا د‌ست به کارهای خطرناک ازجمله بازی با وسایل برقی، بالا رفتن از د‌یوار یا کمد‌‌ها و... می‌زند‌، پرحرف است، رفتارهای پرخاشگرانه از خود‌ نشان می‌د‌هد‌، د‌ائما می‌خواهد‌ جلب توجه کند‌، سر جای خود‌ مد‌ام وول می‌خورد‌، حرکت‌های بیجا از خود‌ نشان می‌د‌هد‌، با د‌ست‌هایش زیاد‌ بازی می‌کند‌، برای انجام هر کاری عجله د‌ارد‌ و همیشه د‌ر حال د‌وید‌ن است. این نوع اختلال بیشتر د‌ر پسران د‌ید‌ه می‌شود‌. در نوع مرکب کودک هم نسبت به اطراف بی توجه است و هم از پر تحرکی برخوردار است.

نشانه‌های ابتلا به اختلال کمبود توجه ـ بیش‌فعالی

کودکان مبتلا به این اختلال نمی‌توانند بیش از چند دقیقه با یک تکلیف به سر برند، آنها معمولا مقررات را نادیده می‌گیرند و در صورت ناکامی، واکنش خصمانه نشان می‌دهند؛ هوش این کودکان عادی است، اما در تکالیفی که به توجه مستمر نیاز دارند ضعیف عمل می‌کنند.

آنها فعالیت حرکتی بیش از اندازه‌ای دارند، به همین دلیل والدین و معلمان را خسته می‌کنند و سایر کودکان را می‌رنجانند.

انجام کارهای خطرناک بدون آن که به پیامد آنها فکر کند، رفتارهای آزاردهنده، نافرمانی و عدم همکاری، خودآزاری (کندن مو و پوست خود، تصادف کردن به میزانی بیش از دیگران، داشتن عزت‌نفس پایین و احساس ناکامی، نشان دادن بسیاری از مشکل‌های خود حتی در خواب (تکان‌خوردن پیاپی و جابه‌جا شدن)، داشتن مشکل‌های اجتماعی مانند گوشه‌گیری یا پرخاشگری، اختلال‌های زبان و گفتار، اختلال در خواندن و نوشتن، مشکل سازگاری در موقعیت‌های جدید، نارسایی‌های شناختی، اختلال‌های خلقی و افسردگی از دیگر نشانه‌های کودکان مبتلا به اختلال کمبود توجه ـ بیش‌فعالی است.

دکتر کتایون خوشابی، فوق‌تخصص روانپزشکی کودکان در مورد اختلال بیش‌فعالی کودکان می‌گوید: معمولا اختلال از 3 سالگی به بعد تشخیص داده می‌شود و بیشتر در پسران اول خانواده دیده می‌شود.

وی می‌افزاید: کودکان مبتلا در دوره شیرخوارگی اغلب پرتحرک بوده و دست‌ها و پاهای خود را زیاد حرکت می‌دهند، کم‌خواب و کم‌غذا بوده و زیاد گریه می‌کنند.

این متخصص روانپزشکی کودکان معتقد است که این کودکان با ورود به مدرسه بیشتر مساله‌دار می‌شوند؛ چون کودکان پرتحرک برای نشستن سر کلاس مشکل دارند، بسته به شدت اختلال معمولا یک یا دو زنگ اول را تحمل می‌کنند و بیشتر در ساعات نزدیک به ظهر بی‌قراری و پرتحرکی نشان می‌دهند، به عناوین مختلف سر جایشان تکان می‌خورند، با همکلاسی‌های خود صحبت می‌کنند یا درخواست مکرر برای بیرون رفتن از سر کلاس را دارند.

نقش تغذیه در بیش‌فعالی

شکر و چاشنی‌های غذا علائم بیماری را تشدید می‌کنند. برخی محققان معتقدند که حساسیت‌های غذایی، مسمومیت با فلزات سنگین، رژیم غذایی کم‌پروتئین، کمبود مواد معدنی، اسیدهای چرب ضروری، اختلالات تیروئیدی و کمبود ویتامین‌ها خصوصا ویتامین‌های گروه B از عوامل خطر ایجاد اختلال بیش‌فعالی هستند. کمبود منیزیم هم می‌تواند علائم روانی زیادی از قبیل افسردگی، اضطراب، بی‌قراری و تحریک‌پذیری ایجاد نماید. به نظر می‌رسد که کودکان مبتلا به این بیماری دچار کمبود مواد معدنی مثل منیزیم، روی و آهن باشند.

والدین و کودکان بیش‌فعال

والدین این کودکان باید برای فعالیت‌های روزانه کود‌ک مانند‌ بید‌ار شد‌ن، بازی کرد‌ن و وعد‌ه‌های غذای او برنامه منظمی پیش‌بینی کنند و به کودک در مورد قوانین خانه و عواقب رعایت نکردن آنها توضیحاتی دهند و بسیار اهمیت دارد که این قواعد را برای آنها بنویسند و در جایی که کودک ممکن است مرتب آن را ببیند نصب کنند.

چون کودکان پرتحرک برای نشستن سر کلاس مشکل دارند، بسته به شدت اختلال معمولا یک یا دو زنگ اول را تحمل می‌کنند و بیشتر در ساعات نزدیک به ظهر بی‌قراری و پرتحرکی نشان می‌دهند

تقویت با پاد‌اش و تحسین رفتارهای خوب، نظاره کود‌ک هنگام حضور د‌ر جمع د‌وستان، بازخورد‌ مثبت با کلام و د‌اد‌ن جایزه به واسطه تسلط بر مهارت‌های اجتماعی برای کود‌کان مبتلا به بیش‌فعالی، تقد‌م تشویق بر تنبیه، نشان د‌اد‌ن مد‌اوم علاقه به او برای افزایش اعتماد‌ به نفس کود‌ک، فاصله گرفتن از کشمکش، همکاری نزد‌یک با مد‌رسه و آگاهی از پیشرفت تحصیلی کود‌ک، ناد‌ید‌ه گرفتن تخلف‌های کوچک و تماس مرتب با معلم کودک ازجمله وظایف والدین در قبال کودکان بیش‌فعال است.

معلمان و کودکان بیش‌فعال

در مورد کودکان ADHD آنچه که مهم است نحوه برخورد معلمان با این کودکان است و در حقیقت کلید اصلی موفقیت یا عدم موفقیت این دانش‌آموزان در امر تحصیل است و در روش تدریسی که معلمان به کار می‌برند باید میزان عیب‌جویی و انتقاد از این دانش‌آموزان را تا حد امکان کاهش دهند، میزان توجهشان به این کودکان باید مناسب بوده و کم و زیاد نشود، این کودکان باید همکاری مداوم و لازم در برنامه اصلاحی کلاس داشته باشند؛ معلمان باید یک رابطه عاطفی بسیار سازنده و مثبت بین خود و این گونه دانش‌آموز به وجود بیاورند و همزمان با مشاور، مدیر، والدین کودک، روان‌شناس و روانپزشک کودک در ارتباط باشند.

در مورد تدریس، مسلما باید در موقعیت‌هایی ارائه شود که توجه آنها به معلم باشد و در هر بار آموزش فقط یک تکلیف تحصیلی تعیین گردد و تکالیف طولانی و زمان بر باید به بخش‌های کوچک‌تر تقسیم شود تا حجم فشار به فراخنای توجهشان کاهش یابد، دستور انجام کار و هر تکلیف باید مرحله به مرحله به دانش‌آموز ADHD ارائه گردد و پس از آن باید خواست که آن را تکرار کنند تا از فهمیدن مطلب توسط آنها اطمینان حاصل شود.

معلمان نباید در طول درس‌های شفاهی ارتباط چشم را با این کودکان قطع کنند، درس‌ها را مختصر و واضح تهیه کنند و در دادن درس‌های روزانه پیوسته و ثابت باشند و درس‌های پیچیده را ساده کنند و از درس‌های متعدد و زیاد بپرهیزند و مطمئن شوند دانش‌آموزان قبل از شروع کار درس را فهمیده‌اند.

معلمان باید «جای» دانش‌آموز را تغییر دهند، اما توجه کنند تا او به دلیل کار آنها پی نبرد و او را قانع کنند که دوست دارند به او نزدیک‌تر باشند و او را در نزدیک‌ترین فاصله نسبت به خود بنشانند و سعی کنند دانش‌آموزی آرام و ترجیحا زرنگ را در کنار او بنشانند (کودک بیش‌فعال، باهوش و سریع است) و نگذارند دانش‌آموزان بیش‌فعال در کنار یا نزدیک هم بنشینند.

همچنین این گونه دانش‌آموزان، نباید نزدیک در ورودی کلاس، پنجره، انتهای کلاس و حتی در کنار کلید برق بنشینند. هر عامل کوچکی، وسیله‌ای برای حواس‌پرتی آنها است، حواس آنها حتی با عبور یک پرنده پرت می‌شود!

درمان و عاقبت بیش‌فعالی...

دکتر کتایون خوشابی در مورد درمان و عاقبت بیش‌فعالی در کودکان می‌گوید: معمولا این کودکان با افزایش سن بهتر می‌شوند البته بهبودی قبل از 12 سالگی بعید است ولی بین سنین 12 تا 20 سالگی اکثر افراد مبتلا به این اختلال بهبود می‌یابند.

وی می‌افزاید: در 15 تا 20 درصد موارد علایم تا بزرگسالی باقی می‌ماند، افراد مبتلا به این اختلال در بزرگسالی علایم مربوط به پرتحرکی را ندارند، بلکه بیشتر بی‌قراری دارند، تکانه‌ای عمل می‌کنند و اختلال در توجه و تمرکز را نشان می‌دهند.

حدود 70 ـ 60 درصد کودکان ADHD دچار لجبازی و پرخاشگری هستند که اگر این اختلال درمان نشود لجبازی و پرخاشگری روز به روز بیشتر می‌شود و تا به حدی می‌رسد که در دوران نوجوانی به شخصی بی‌توجه به قوانین اجتماعی و در نهایت «بزهکار» می‌شوند.

اما تشخیص به موقع و زود‌هنگام اختلال و ارجاع سریع کود‌ک به پزشک متخصص امکان کاهش آسیب را فراهم می‌سازد و ‌آنچه که بیشترین تاثیر را بر روند‌ و تاثیر د‌رمان می‌گذارد‌ همین تشخیص به موقع است.

گفتنی است درمان کودک بیمار به تنهایی کافی نیست و لازم است خانواده او نیز آموزش‌های لازم را فراگیرند. یکی از راه‌های حمایت از خانواده، تشکیل گروه‌های حمایتگر است از خانواده‌هایی که فرزندان بیش‌فعال کم توجه دارند، تشکیل شده است.

در این گروه خانواده‌ها در تاریخ مشخصی گرد هم می‌آیند و نسبت به مشکلات و دستاوردهایشان صحبت می‌کنند و از حمایت عاطفی و مشورت یکدیگر بهره‌مند می‌شوند بسیار مهم است که اولیا، مدرسه و معلم در جریان بیماری این کودکان قرار گیرند، این مساله به پذیرش کودک در محیط مدرسه کمک شایانی می‌کند.

الهام طباطبایی

جام‌جم