هـــــــــوش

هــــوش

از هوش تعاریف گوناگونی شده است.

اما ما عادت داریم که فکر کنیم کسی که درسی را زود یاد می گیرد یا خوب درس می خواند و نمرات خوبی می گیرد و یا در مقاطع بالاتر به ادامه تحصیل می پردازد انسان با هوشی است. گرچه واقعاً همینطور است.اما هوش مفهوم گسترده ای دارد. وبه تمام زندگی انسانها با ابعاد مختلف مربوط می شود . وقتی ما از هوش یک نفر سخن میگوییم در واقع به رفتار کردار او در موارد گوناگون توجه داریم. همانطور که کسی از نظر درسی رشد می کند با هوش است. فردی که با دوستان خود رفتار خوبی را در پیش می گیرد و با آنها سازگاری ایجاد می کند هم فرد با هوشی است.

گفته اند هوش عبارتند: از میانگین مجموع توانائیهای انسان برای حل مسئله. ویا استعداد و توانایی فرد برای سازگاری با محیط.

هر تعریفی را که مد نظر داشته باشیم  تقریبا از نظر معنا و مفهوم حرف مشترکی گفته می شود. ما در مواجهه با انواع و اقسام مشکلات محیط سعی می کنیم آنرا حل کرده و با آن سازگاری ایجاد می کنیم.

دانش آموزی هم که در کلاس نشسته است با مسائل و مشکلات زیادی روبروست . مثل ارتباط با دوستان و کنار آمدن با آنها، رعایت مقررات، انجام تکالیف، توجه به تدریس معلم و همراهی با او و.... دانش آموز باید با همه اینها با قدرت و توانائی هوش خود کنار آمده و سازگاری ایجاد کند. و از این میان درس برای دانش آموز یک مساله و یک مشکل است. و حل آن بعنی یادگیری نوعی سازگاری با چیزی است که محیط بر او تلقین می کرد و از او چنین چیزی را می خواست. و حتی او را تحت فشار قرار می داد. و میزان هوش فرد به می گفت که چگونه با این مشکل می تواند سازگاری ایجاد کند.

عوامل موثر بر هوش:

1- ژنتیک  2- محیط

در این که عوامل تعیین کننده هوش ارثی است یا محیطی میان صاحب نظران اختلاف وجود دارد.گروهی عامل ارث و گروهی نیز محیط را دخیل می دانند. اما به گفته اکثر آنها، ژنتیک و محیط هر دو در هوش تاثیر دارند. مثلا کسی که از نظر ژنتیکی هوش سرشاری می تواند داشته باشد. اما محیط نمی تواند آن را رشد بدهد. چنین شخصی کم هوش خواهد ماند.

تئوری هفت هوش:

دکتر گارد نر از دانشگاه هاروارد پس از مطالعات فراوان به این مسئله پی برد که در انسان هفت نوع هوش وجود دارد. که هر کس در یک یا چند زمینه از آن هوش ها نسبت به دیگران قوی تر است. البته همه ما انسانها هفت هوش را داریم منتهی در برخی از آنها قوی تر هستیم. بنابراین قدرت یادگیری ما نیز در آن زمینه بیشتر است.هفت هوش عبارتند از:

1- هوش لفظی- زبانی. از ویژگیهای این افراد، علاقه به حرف زدن، جمله سازی، توانائی به کلمه در آوردن احساسات، خواندن،نوشتن، گوش دادن، داشتن گنجینه لغات، تشریح کامل رویدادها و بخش کردن راحت اجزا کلمات.

2- هوش منطقی – ریاضی.ویژگیهای این افراد عبارتند از: درک خوب شمارش و اعداد، درک روابط و نسبت ها، توانائی درک توالی و استمرار، توانائی در برنامه ریزی، توانائی در حل مسئله ها، نظم در امور،حاکمیت منطق در گفتار و رفتار، توانائی در سازمان دهی، درک قوانین.

3- هوش بصری – فضائی. از ویژگیهای این افراد، تجسم ذهنی، درک ابعاد، درک اشکال، قدرت جهت یابی،قدرت نقاشی و طراحی و مجسمه سازی، مفهوم سازی ذهنی، قدرت تخیل، قدرت در کاربرد نقشه ها و نمودارها.

4- هوش وزنی – موسیقایی. از ویژگیهای این افراد، درک موسیقی، علاقه به شعر، داشتن هماهنگی در گفتار و حرکات بدن، قدرت درک صداها و چگونگی انها و علاقه به وزن و آهنگ.

5- هوش بدنی و حرکتی. از ویژگیهای این افراد، فعالیتها و مهارتهای بدنی، علاقه به مهارتهای دستی، آماده بودن اندامهای حرکتی، راه رفتن و نشستن، علاقه به فعالیتهای ورزشی و به کار بردن عضلات.

6- هوش برون فردی. از ویژگیهای این افراد عبارتند از: علاقه به گسترش روابط انسانی، داشتن دوستان زیاد، داشتن سازگاری برتری، یادگیری آسان از طریق گروه، قدرت مشارکت در امور و داشتن مسئولیت.

7- هوش برون فردی. از ویژگیهای این افراد عبارتند از:علاقه به کار انفرادی، درون گرایی، اهمیت به ارزشها و علایق و احساسات و ترجیحا ت خود، تفکرات عالی و عمیق، قدرت قضاوت و تحلیل، قدرت درک در نقاط قوت و ضعف خود و حساس.

کاربرد این هفت هوش در امر تدریس باعث یادگیری بهتر و سریعتر دانش آموزان می شود. و هر چه قدر که در امر تدریس بیشتر از این هفت هوش استفاده شود یادگیری هم به همان میزان گسترش خواهد یافت. به مثالی در این مورد توجّه کنید.

فرض کنید معلمی در یک کلاس 30 نفره درسی را با روش سخنرانی شروع به تدریس نماید و دانش آموزان هم برای درک و فهم درس گوش فرا می دهند.در اینجا اتفاقات جالبی در یادگیری و توجه دانش آموزان رخ خواهد داد. دانش آموزانی که از نظر هوش لفظی – زبانی قوی تر هستند، نتیجه بهتری از تدریس معلم خواهند گرفت.و با اشتیاق زیادتری تدریس معلم را پی گیری خواهند گرفت.اما چنین شیوه تدریسی برای کسانیکه هوش لفظی – زبانی آنها کمتر است.مطلوب نخواهد بود. حالا فرض کنید این معلم ضمن استفاده از شیوه سخنرانی، از نقشه و نقاشی هم استفاده کند.یعنی هوش بصری – فضایی را هم در نظر بگیرد. چه اتفاقی خواهد افتاد؟ نتیجه معلوم است. یادگیری دانش آموزان گسترش پیدا خواهد کرد. یعنی نه تنها یادگیری دانش آموزانیکه از نظر هوش لفظی – زبانی قویتر بودند بهتر خواهد شد. بلکه دانش آموزانیکه از نظر هوش بصری- فضایی  قویتر هستند یادگیری بهتری خواهند داشت. دوباره فرض کنید، این معلم ضمن استفاده از دو روش بالا از روش مباحثه گروهی دانش آموزان هم استفاده می کند. یعنی هوش برون فردی را هم به میان می کشد. ادامه چنین روندی همچنان یادگیری را بهتر و بهتر خواهد کرد.

چنانچه در هر فعالیت آموزشی بیش از سه هوش در نظر گرفته شود روش آموزشی را توسعه پذیر و تعمیق یافته می گویند.

عوامل موثر بر یادگیری

1- آمادگی 

الف) از نظر جسمی ، عاطفی، به رشد کافی رسیده باشد.

ب) محیطی که توام با ترس و وحشت ، دلهره ، اضطراب و پریشانی باشد یادگیری را مختل می کند.

2- تجارب گذشته

الف) هر آموخته جدید ریشه در آموخته های قبلی دارد. بنابراین هر درس جدیدی که آموخته می شود، بر پایه و اساس درسهای قبلی نهاده شده باشد.بنابراین کسی که درسهای قبلی را نفهمیده است درسهای جدید را نخواهد فهمید. معلم  هم باید آموخته های جدید را بر پایه آموخته های قبلی پایه گذاری کند. تا درگیری  ذهنی با آموخته های جدید ایجاد شود.

ب) تجارب گذشته همانطور که ممکن است باعث یادگیری مطالب جدید شود، همچنین ممکن است برای یادگیری جدید نوعی مانع باشد. این زمانی است که تجارب گذشته اشتباه فهمیده شود. و یا تجارب گذشته به گونه ای نادرست برای یاد گیرنده تفهیم شده باشد. ویا تصور نادرستی از تجارب گذشته وجود داشته باشد.

3) روش تدریس معلم

معلم برای یادگیری دانش آموزان کدام روش تدریس را برگزیند بسیار مهم است. بنابر این روش تدریس معلم در یادگیری دانش آموزان بسیار موثر است. امروزه روش های تدریس نوین جایگزین روش های تدریس سنتی میشود.

روش های تدریس سنتی بیشتر تلاش و کوشش معلم را می طلبد. اما روش های تدریس نوین بر پایه ی دانش آموز محوری است. و معلم بیشتر به عنوان هدایت کننده مطرح می باشد. و دانش آموزان برای یادگیری فعال هستند.

4) تمرین و تکرار

تمرین و تکرار تاثیر انکار ناپذیری بر یادگیری  ما دارد. هرچه تمرین و تکرار بیشتر شود، یادگیری هم بیشتر می شود. اما کمیت و مقدار این چگونه باید باشد بسیار مهم است. بسیاری از آموخته های ما در مدت زمانی کوتاه فراموش می شوند، بنابراین با تمرین و تکرار و سپردن آموخته ها به حافظه بلند مدت زمان فراموشی ما هم دیر صورت می گیرد.

5) انگیزه و هدف

بی شک داشتن انگیزه میل و رغبت و علاقه، و همچنین هدف، مهمترین عامل موثر بر یادگیری است.

6) موقعیت و محیط یادگیری

محیط یادگیری از نظر فیزیکی و تجهیزات و امکانات مدرسه، مثل کتابخانه، آموزشگاه ، کارکنان مدرسه ، دانش آموزان و فضای مناسب مدرسه بر یادگیری تاثیر دارند.

7) رابطه کل و جزء

هر جزئی به تنهایی معنایی ندارد. در نظر گرفتن جایگاه هر جزء نسبت به کل است که آن جز معنی پیدا میکند. کل قابل تعمیم به اجزاء است. بنابراین ارتباط اجزا با کل یادگیری را موثر می کند. هر مطلب درسی باید در کل شناخته شود. سپس به اجزاء آن پرداخته شود. اگر در کتاب های درسی دقت کرده باشیم می بینیم، که هر کتاب در کل به یک موضوع درسی می پردازد. و سپس بخش ها و فصل های کتاب هم به عنوان یک درس به موضوع خاصی

می پردازد. سپس اینها دارای مطالبی است که اجزای درسها را تشکیل می دهد. این مثل آن است که کسی تصمیم گرفته باشد. موقعیت جغرافیای شهر تهران را مورد مطالعه قرار دهد. این شخص دو راه پیش روی دارد یا با  سفر به داخل و حومه شهر آنرا مورد مطالعه قرار می دهد تا موقعیت جغرافیای شهر را درک کند. یا می تواند سوار یک هواپیما شود و از ارتفاع مناسب به نظاره بنشیند و شکل کلی تهران را از بالا ببیند. سپس اطلاعات خود را از پایین دنبال کرده و تکمیل کند.راستی کدام روش می تواند ما را به تصویر دقیق شهر رهنمون سازد؟ 

چرا همه افراد مطالب درسی را یکسان درک نمی کند ؟

صرف نظر از فرایند شکل گیری  هوش (محیطی یا اکتسابی) هوش همه ی دانش آموزان یکسان نیست و معلمان در کلاسهای درس با دانش آموزان مختلفی از نظر هوشی روبرو هستند. برای همین است که عده ای زود یاد می گیرند و عده ای دیر. اما مسئله قابل توجه این است که در مدارس عادی در هر کلاس سی نفره 2 الی 5 نفر در سطح هوش متوسط به بالا عمل میکنند. و ظاهرا درسها را خوب می فهمند. البته این هم قابل مناقشه است. که آیا یادگیری آنها عمیق است یا نه؟ آنچه که مسلم است اینکه عده  زیادی از دانش آموزان و واقعاً مطالب کتابهای درسی را نمی توانند به خوبی بفهمند. گرچه برخی از دانش آموزان در این راه تلاش زیادی میکنند. اما گویا موانع جدی برای درک واقعی از مطالب درسی وجود دارد . شاید گفته شود که عواملی چون روش تدریس و عملکرد معلمان و علاقه افراد هم در این میان تاثیر گذار هستند. پس نمی توان همه چیز را به هوش دانش آموزان نسبت داد. در جواب باید گفت شکی نیست که این عوامل موثر هستند . اما واقعاً هوش افراد و در نتیجه سطح درک آنها در دنیای واقعی متفاوت است. و این به طور ضمنی به ما این پیام را می دهد، که یادگیری افراد در یک سطح صورت نمی گیرد. و معلمان نیز به علت حجم و محتوی کتابها و حرکت در چهار چوب زمانی و بودجه بندی کتابها که برای آنها از طرف سازمان طرح ریزی شده، حرکت می کنند. در نتیجه نمی توانند روی درسها بیشتر توقف کنند، تا بتوانند یادگیری دانش آموزان را وسعت دهند. از طرف دیگر گروه زیادی از دانش آموزان واقعاً می خواهند وارد دانشگاه شوند و پیشرفت کنند. والدین عده ای زیادی از این دانش آموزان هم مجدانه وضعیت تحصیلی فرزندان خود را پیگیری می کنند. و بعضا حساسیت افراطی از خود نشان میدهند. و می خواهند، به هر نحوی زمینه ی شکوفایی فرزندان خود را فراهم آورند .

پس چه باید کرد؟ و چگونه سطح یادگیری این گروه از دانش آموزان را می توان بالا برد ؟

افراد جامعه ما فکر میکنند که مدرسه مسئولیت همه چیز را در این رابطه باید به عهده بگیرد. اما واقعاً منطقی نیست اینگونه فکر کنیم. چون مدرسه هم محدودیت های زیادی در این رابطه دارد . محدودیتهایی چون : کمبود زمان ، کمبود امکانات ، حجم و محتوای کتابهای درسی، تعداد دانش آموزان در کلاسها ، تفاوتهای فردی از نظر هوشی و شخصیتی و همچنین معلمان و غیره. پس همه چیز را نمی توان به گردن مدرسه انداخت. گرچه مدرسه یک عنصر تعیین کننده در فرایند یادگیری دانش آموزان است. با همه این صحبت ها به نظر می رسد، که خود دانش آموزان و اولیای آنها خارج از مدرسه هم باید به فکر حل مشکلات تحصیلی خود برآیند. و دانش آموزان بیشتر زحمت بکشند، و زمان بیشتری را به درس اختصاص دهند. اما آنها برخی از درسها را به تنهایی نمی توانند بفهمند. برای همین باید کسی این گونه دروس را به آنها توضیح داده و راههای درک و یادگیری را به آنها نشان دهد.